---

1. ICA KUSUNGWILAKO SUMU[POISONI]

a. Ilyo twasanswa nemilandile iya bantu ababipa amalangulushi, mashiwi nshi Lesa aletupela, nangu cakutila tulifye pakati ka uku ukusosa konse? Yakobo 3:7, 8; Abahebere 10:38.

“[Munyinane J] balamumfwilako ubulanda ba malaika ba ku mulu, pantu alishingulukwa ne mfifi. Amatwi yakwe yomfwa amashiwi umwaba ukutwishika ne mfifi nakalimo mu kutwalililafye. Balamweba amashiwi no kulamwipusha mu kutwishika mu kutwalilila. Ululimi calo icaisulamo amampulu. ‘Ululimi takuli umuntu nelyo umo uwinga lulama; luntu lwabipisha, ulwaisulamo sumu/ubulembe ubwa kwipaya.’ Nga cakutila munyinane J akwata ukukonena kuli Lesa mu maka nokumfwa umwine ukutila alekabila ukubakilila bu mpomfu bwakwe ku ntanshi ya kwa Lesa, nangu ici cingakabila ukulofeshapo umweo wakwe, ali no kupokelela ubukose ukufuma ku mulu. Nga asuminisha icitetekelo cakwe ukuba mu bwafya ukupitila mu mfifi pamo no kukana sumina ifi-mushingulwike-ukutwishika nefya kwipushaipusha pamo nokulandisha-mukwangufyanya fye alasanguka fye imfifi umupwilapo uwaisulamo fye ukutwishika nokukana sumina, kabili tali na kukwata ulubuto nelyo ubukose mu cine .

“Tafwile ukula tontonkanya ukuti mu kuifungushanya pamo nefibusa fyakwe, abo ababa abankalwe ku cite-tekelo cesu, ati cili noku muwamina umwine. Nga akwatafye ukwiminina ne langulushi fye limo ilya kunakila Lesa nangu cibe shani ali no kupokelela ubwafwilisho no bukose. Lesa alitemwa kabili Alomfwila ubulanda munyinane J. Alishiba ukufulunganishiwa kwa mano yakwe, ukunashiwa konse, nokusosa konse ukwa bukali. Fyonse fye Alifishiba. Nga cakutila ali nokubika pa mbali ukutwishika kwakwe noku kwata ukwiminina muli Lesa ukwabula ukutelentenshiwa, icitetekelo cakwe cili nokukwata ukukoseleshiwa ukupitila mu kupilikita.”—Testimonies for the Church, vol. 4, pp. 236, 237.

---

2. UMULANDU UWA KAKATA

a. Bushe finshi fyalembwa pa mashiwi ayabamo ukulufya elyo nokusosa ukwa kubilimuna/kubimbula umutima-kabili mulandu nshi tufwile fye ukupepela pa kucimfya uyu umubele wa mu mweo wesu? Amalumbo 5:8–10.

“Ukulanda kwaliba ni cimo pa fya bupe ifikalamba ifyo Lesa apela ku muntu. Ululimi cilundwa icinono, nomba amashiwi lupanga, ayasoswa kwishiwi, yalikwata amaka ayakalamba. Shikulu atila, ‘Takuli nangu umo uwingalama ululimi.’ Lwalilenga ubufumu ukwimina ubufumu, kabili lwa lileta ubulwi nokusumya umulopa, Amashiwi ya lyambusha umililo iyaba iyayafya ukushimya. Amashiwi yamoyene kabili yalileta icongwe nensansa ku myeo iingi. Nelintu amashiwi yasoswa pa mulandu Lesa nalanda ati, ‘Landa kuli bena ifyebo fyan-di,’ ilingi linefye yalaleta ubulanda ubutungulwila mu kulapila.

“Italanta lya kulanda lya likwatamo ukushingamwa ukukulu. Lilakibilwa ukubakililwa mu kuposeshako amano; pantu lyaliba maka ayakulisha mukucita ububi pamopene fye nobusuma.”—The SDA Bible Commentary [E. G. White Comments], vol. 3, p. 1142.

“Ilyo watunkwa mu kufwaya ukusosa icisosesose, oh! Wibukishe ukutila malaika uulemba ulusebo alelemba ishiwi fye lyonse . Fyonse filalembwa mu fitabo, elyo, nga tafifutilwe nomulopa wakwa Kristu, ninshi ukafiku-manya nakabili. Pali ndakai ulusebo lobe ku mulu nalukwatamo utumantoni ntoni. Ukulapila mucinecine kuntanshi yakwa Lesa kuli nokupokelelwa. Ilintu walafwaya ukulanda mu bukali, isala akanwa kobe. Wilanda ishiwi.”—Testimonies for the Church, vol. 2, p. 82.

b. Londololeni ifyo amashiwi yesu munshila fye iyayanguka yaba ayakupongoloka ukufuma mufyo tuletontonkanyapo nefyo twaba. Yeremiah 17:9; Mateo 12:33–37; 14:6–8.

“Umusango untu tulebomfeshamo amashiwi ulasokolola ifyo twasunga mu mutima. Ukusosa ukwafye, ukushapaka, amashiwi aya kutumpaika, no kusosa konse ukwa buwelewele ukwa mipulwe, ukusoswa nokulenga abantu ukulaseka, fyonse ifi makwebo yakwa Shetani, nabonsefye abakwatamo icakaniko muli uku kulanda ninshi baleshitisha ifipe fyakwe. Amalangulushi yamo yalapampamikwa muli bongobongo wa abo abalekutika kuli aya mashiwi muku palanakofye ne fyacitike mu malangulushi ya kwa Herod ilintu umwana mwanakashi wakwa Herodias acindile kumulola wakwe. Aya yonse amakwebo yalalembwa mu fitabo fya ku mulu; na pa bushiku bukalamba ubwa kulekelesha yakesa kwata ukumonekela bwino sana ku ba milandu/abayacitile. Elyo nomba bonse bakamonamo muli ifi, imibombele ya kulufya iya mubifi, mu ku batungulwila mu musebo uwa pabuka na ku cipata icaiswilwa bena ku kuya ku boni.”—Testimonies to Ministers, pp. 84, 85.

---

3. UKUPELA UMUPWILAPO UKWA MUTIMA KULEKABILWA

a. Bushe Mulandu nshi tufwile ukwenekela ukulanda kwa basumina icine icilipo ukushabamo ukwalu-ka-aluka? Yakobo 3:9, 10. Bushe busoko nshi bupelwe nga cakutila twafilwa uku kumanisha ukucita pali ulu lubali?

“Nga wakwata ukusungilila icibelesho ca mu malangulushi ica kwishiba ukutila Lesa alamona no kumfwa fye fyonse fintu ucita nokusosa, elyo nokusungilila ulusebo ulwa cishinka ulwa mashiwi ne micitile yobe yonse, nokutila uli nokufikumanya fyonse, lyena muli fyonse fintu ucita nokusosa uli nokufwaisha ukukonka ifyo ka mpingu obe uwasanguluka nokushilimuka akalakweba. Ululimi lobe lukalabomfiwa mu kupela ubukata kuli Lesa kabili lukaba ni ntulo ye palo kuli wemwine ukubikapofye na bambi. Nomba nga waipatula ukufuma kuli Lesa, nga fintu walecita, ucenjele epali ululimi lobe lwasangwa ukuba calo ca mampulu nokuleta pali iwe ukusekwa ukwa kutinya; pantu imyeo ili nokuluba ukupitila muli iwe.”—Testimonies for the Church, vol. 4, p. 244.

b. Bushe lipepo nshi ilingatwafwa ukulatontontonkanya elyo no kulalanda ukwabula bu myalu-myalu? Amalumbo 86:11.

“Nga cakutila uwa pokelela ubwishibilo bwa pa malembo ya mu Cipingo afilwa ukupilibuka mu kuleka utumisango nemicitile yakwe ukulola mu kwampana no lubuto lwa cine, cinshi cili nokukonkapo? Umupashi ulelwishanya nomubili, nomubili nao ulelwishanya no mupashi; elyo cimo pali ifi cifwilefye ukucimfya. Nga cakutila icine casangulula umweo, ulubembu lulaba ulwa kupatwa nokukanwa, pamulandu wakutila Kristu nak-wata ukupokelelwa pamo ngo mutandashi uwacindama. Nomba kristu tekuti ekale mu mutima uwaba imbali shibili; ulubembu na Kristu tafyampana nokubombela pamo.”—Testimonies to Ministers, p. 160.

“Lola elyo no kupepa inshita yonse. Ipele wemwine umupwilapo kuli Shikulu, lyena tacili nakuba icakosa uku Mubombela. Waliba nomutima uwa akanika pa bili. Uyu emulandu imfifi yaba iya ku kushinguluka, muci-fulo ca lubuto. Imbila ya luse iya kushalikisha ilepelwa pali ndakai. Ili cakulangilila ukukokola ukufulwa pamo ne nkumbu isha kwa Lesa. Isa, ebwite ubupelwe pali nomba. Isa, pantu ifintu fyonse nafiteyanishiwa libela. Ubu bwite bwa luse ubwakulekelesha. Icilekonkapo cipyu ca kwa Lesa uyo uwa balwa imilandu.”—Testimonies for the Church, vol. 2, p. 225.

“Baume na banakashi abapela imitima yabo yonse, bwino bwino ebali nokwimina pali ndakai. Kristu alikwete ukunyungulula abalemukonka, ukusukila pa kulekelesha kwaishile shalafye abekumi na umo ukubikapo na banyinefwe ba mpendwa fye abali aba cishinka mu kupanga umufula wa cilonganino ca bena Kristu. Kwaliba bamo abali no ku kwinda ilyo imilimo ilekabilwa ukubombwa; nomba ilyo icilonganino calabengeshima monse monse, besa mu kumoneka abapimpa, balaimba nokupundisha, abasansamukisha; nomba mulebace-fya/balolekesha bwino. Ilyo uku ukuipelesha nokupimpa kwapwa, niba Kalebu fye abanono abacishinka ebali nokwisa ku lutwe nokulangisha ubwiminino bwabo umwabula ukuwilawila. Aba ebaba mucele uwasungilila amaka ya kulowesha kwa uko.”—Ibid., vol. 5, p. 130.

---

4. AMENSHI UKUFUMA MU KAMFUKUMFUKU AKA SANGULUKA

a. Bushe cipope nshi cisokolola ukuti mutima fye uwa lengwa cipyacipya ku cikuku ca kwa Lesa emwingalafuma imicitile imo inefye mu kutwalilila? Yakobo 3:11, 12. Peleniko ifya kumwenako mu ficitwa.

“Ubusaka nenkonka mu kufwala, elyo nobusaka bwa pancende tuleikala, ifi fyonse fifwile ukulacitwa mu kuposeshako amano kuli ba kasunga we Sabata, abo abantu batunga ukuba abaibela, elyo no kula balolekesha bwino pakutila ba basangemo ne filubo. Ulwambu lwabo lufwile ukuba ulwa shila. Ifishinka ifya shila fintu tui-lumbula ukusuminamo tafyakatale afibwesesha panshi uwafipokelela, nokumucita uwa kankala kabili uwakala-bana, uwabulisha ukusakamana imimonekele yakwe umwine, umusali mu nganda yakwe. Ngoyo uwapokelela icine alikwata ukuilekelesha mu mibele yakwe, icine cili no ku musumbwila pa mulu, nokubomba mu mweo wakwe umulimo wa kufukulula ukwa fikapo. Icine nga tacibombele muli ii nshila, ninshi fye umuntu umwine takwata ukumfwa ku kubomba kwa maka ya ciko aya kupususha. Umulekelesha pamo ne cifwalefwale tacaba cilangililo cakutila twaliba abaicefya. Pali uyu mulandu bamo bali ilufya abene. Imikalile, imicitile. Amashiwi, ifi fyonse fili nokulangisha nga cakutila umuntu alikwata ukuicefya ukwa cishinka, elyo ne mifwalile ili nokusu-minishanya ne fisabo ifilemoneka. Akamfukumfuku aka sanguluka tekuti kapongolole amenshi aya lowa na yalula. Wamyeni akamfukumfuku elyo utumilonga twalaba utwa lengama. Inganda ya kwa Lesa ilingi line ilaba iya kusalulwa na bana ba ba kasunga we Sabata. Abafyashi babo balabasuminisha ukula butauka mu nganda, ukwangala, ukulanda, eko abantu besa mu kuposa amano, nokulangisha icifukushi cabo muli uku kwine ukulon-gana kuntu balongene mu kupepa Lesa. Namwene ukutila mu kulongana kwa basalwa bu mushilo ebufwile ukwandatila monse monse. Nomba inganda intu abantu ba kwa Lesa bakumaninamo isa mukuba fye ni Babiloni uwa pwililka, icifulo ica cimfulumfulu ne nkonka nakalya. Ici tacisekesha Lesa. Abafyashi nga tabakwata ub-untungulushi, elyo kabili balefilwa ukupindulula abana babo mu kulongana, Lesa kuti aba uwasekelamo bena ukushala ku mayanda pamo na bana babo abashumfwa. Kuti cawamishapo bena ukukana sangwa mukulongana, ukucila ukulenga abantu abengi ukufulwa, nokulongana kwabo kwaonaika. Nga cakutila abafyashi balekafye abana babo ukwabula ukubapindulula, nokufumya imibele iya bipa ku mayanda, tekuti bese bacite ifyo baleka-bila ukuti bacite ilintu baisa mukulongana. Bushe ni ani uufwile ukuculilamo pali uyu mulandu? Mu cinecine fye, ba fyashi. Tabafwile nokuyumfwa kwati ba lebacululusha nga bamo balangisha ukukana sekelamo pa kufulun-ganishiwa ne mibele ya bana babo ilintu ba kumana mu kupepa Lesa.

“Mwebafyashi, nimwe bene fye mufwile ukuculilamo muli uyu mulandu, neci limbi kuti ca mutungulwila mu kumona elyo nokubomba umulimo mwalekelesha. Nga mwasenda abana benu ku nganda ya kwa Lesa, mufwile ukubalenga ukwiluka ukuti beshile ku cifulo cintu Lesa akumanishako abantu bakwe. Tamusangwa ilya inkonka iicitwa pali ba kasunga be Sabata pali uyu mulandu iyo iisangwa mu filonganino ifyawa. Mwebafyashi, namuk-wata umulimo untu mufwile ukubomba. Bombeleni pa kufumya ii imibele mu bana benu ilyo muli ku mayanda, lyena kuti mwakumanisha uku bapindulula mu nganda ya kwa Lesa.”—Spiritual Gifts, vol. 2, pp. 288, 289.

---

5. AMANO AYA ISULAMO NO KWILUKA

a. Mulandu nshi cila umo uwa muli ifwe alekabila uku ceceta bwino umubele wakwe ukutampila mu kati na kunse- mu mutima, mwi shiwi, na mu kucita? 2 Kolinti 13:5.

“ ‘Muyeshe mwebene, nga muli mu citetekelo; mu ishininkishe mwebene’ (2 Kolinti 13:5). Kwateni ukui-mona nokuiseka ku nkuntu mutima, umweo mwaikala, amatontonkanyo, ifyo mwatemwisha, amapange, elyo nemilimo. Kuti twaba shani abakulomba manomano ifintu tulekabila ukwabula ukutila tushininkishe ubumi bwesu ubwa kuli bu mupashi ukupitila mu malembo ya mushilo?”—Selected Messages, bk. 1, p. 89.

“Mwendume ne nkashi, bushe ni mu musango nshi tulebomfeshamo ubupe bwa kulanda? Bushe mwalisam-bilila ukupindulula ululimi pakutila lyonse fye lulekwata ukumfwila ku kusosa kwa kampingu uwa shilimu-ka/uwa sanguluka elyo nokutemwa ukwashila? Bushe ukusosa kwenu kwalitaluka ku kusosa ifya mipulwe, amataki na kalumwa, ubufi no ku kowela? Bushe muli ababulamo ishiwi lyonse ilya bucenjeshi ku cinso ca kwa Lesa? Amashiwi yalikwata ulwambu ulwa maka luntu yabomba. Nga caba icingacitwa, Shetani ali nokusungilila ululimi ukutwalilila ukubomba umulimo wakwe. Pa lwesu tatwinga kwanisha ukupindulula ici cilundwa ica talama. Icikuku ca Bulesa esubilo fye limo mpo.”—Testimonies for the Church, vol. 5, p. 175.

“Uyo uwaitula umwine umupwilapo pesamba lya kutungululwa no Mupashi wa kwa Lesa, ali nokusanga ukuti amano yakwe yalekula nokula lunduluka. Alepokelela amasambililo mu mulilmo wa kwa Lesa ayo ayashaba fye ulubali lumo kabili ayabulisha na maka ya kubomba, aya kulatungilila fye ulubali lumo ulwa mubele, lelo ni umo umufuma ukuwamaminisha monse monse mu kupwililika. Ubunake ubwalemoneka mu bufwayo no mubele uushabamo amaka, bulacimfiwa, pantu ukuipelesha kwa kwe nemibele ya Bulesa efilepalamika umuntu mu bwampano na Kristu mu pepipepi asuka akwata na mano aya kwa Kristu. Alifye cimo na Kristu, uukwete ubumi ubusuma elyo nobukose bwa cipope. Ukumona kwakwe ukwa ku mupashi kuli ukwa tambalala, kabili akwete yalya amano ayafuma kuli Lesa.”—Selected Messages, bk. 1, p. 338.

---

AMEPUSHO YA KUPITULUKAMO WEKA

1. Bushe mfwile ukwasuka mu musango nshi ilyo nakumanya ilyashi ilya bipisha?

2. Ilyo abantu balanda ifintu , bushe finshi mu cishinka fye fisokolola pa lwabena?

3. Londolola ubulwi ubo ubulecitwa mu kati ka malangulushi ya muntu, nomusango bwinga cimfiwil-wamo.

4. Bushe tumisango nshi utwandi utwingaba ni uto utulelangisha amenshi yakowela aya mukati kandi?

5. Bushe ni mu musango nshi kabili mulandu nshi umusango wa milandile yandi ulingile ukukwata ukupilibuka?