DIAMBA (Bidia) DIA MU DIULU “Bena Isalele bakadia bidia abi tô bidimu makumi anayi, tô ne pakaluabo mu buloba muakadi bantu; bakadia bidia abi tô ne pakaluabo ku matshika a buloba bua Kanana” (Ekesode 16: 35)
Bia kubala:
- Patriarches et Prophètes, p. 266 – 270
“Bana ba Isalele bakadia manna munkatshi mua bidimu makumi anayi, tô ne pakafikabo ku mikalu ya musoko wa Kanana. Munkatshi mua tshikondo etshi tshikese, tshia kudia etshi tshia tshishima tshiakadi tshibavuluija dikubibua dia lutalamatu ne dia dinanga dia Nzambi wa dinanga. Mu kuakula ne Muimbi wa misambu ne Nzambi ‘wakabapesha bidia bia mu diulu’ Muntu wakadia bia kudia bia banjelo (Misambu 78; 24-25), m’mbuena kuamba ne bidia bilamba kudi banjelo” – Patriarches et Prophètes, p. 268 et 297
1. MINUNGANYI KABIDI NE KUDIABILA Dia kumudilu23/02
a. Bua tshinyi Bena Isalele bakabanga kabidi kunungana mu kufika kuabo mu tshipela tshia Sine? Ekesode 16 :1-3« Kabakadi banji kukenga nzala kabidi, kuakadi biakadi mua kukumbana majinga abo a kudia mu tshikondo atshi ; kadi bakadi ne bowa bua matuku ashilualua. Belangana menji bua se musumba ewu munene nunku newikala mua kuikala munyi munkatshi mua luendu luabo mu tshipela, bakaya kumona musangu umue bana babo baya kufua ne nzala ya kuya kupanga bia kudia. Kabakunvua ne Nzambi wakenza bua bia kudia biabo biya kujika, bua kubapesha tshikondo tshia kuindila ewu wakabapikula, ne wakadi pabuipi ne bua kubapesha, bu bikalabo bakuya kumulomba, bimanyinu bipia bipia bia dinanga diandi dikole. bakalama mikenji yandi disama nansha dimue kadiakadi ne bua kubakuata anyi ? Ke biakadi kupapisha kuabo kua mutshima. Kua kutshinkidila ne bobo ne bana babo bakadi ne bua kufua nzala […]Kupua moyo bulondangane bua bishima bia dikema biakamonabo, bua kuya amu kumona ne kunvua anu malu akadi kâyi maya kuenda biakane. Pa mutu pa bobo kuamba ne : ‘Nzambi wakenza malu manene bua bualu buetu : Tuakadi bapika ne mona katataka tudi balue tshisamba tshinene tshidikadile », bakadi anu bakula bua dipungi dia mu njila, ne kudiebeja amu ne luendu elu nelujike diba kayi » - Patriarches et Prophètes, p. 264-265
a. N’tshinyi tshiakatumina Nzambi bantu ne m’mushindu kayi wakabatetaye mu kubapesha tshia kudia tshiabo tshia ku dituku ne dituku ? Ekesode 16 : 4-5b. Diandamuna dia Mose ne Alona diakadi tshinyi ku minunganyi ya kayiyi ne menji ya bantu ? Ekesode 16 : 6-10« Mona imue miaku yakajadikila Mose bantu bua se bapeta bia kudia : ‘Yehowa neanupeshe dilolo edi munyinyi, wa kudia ne makelela mu dinda bidia mu tshipiminu tshia kukuta’. Kukumbaja ne : ‘Tuetu tudi banganyi tuetu bîne ? Kanuena banungana bua bualu buetu, kadi minunganyi yenu nudi benzela Yehowa ». Pashishe Alona, kuamba meyi â : ‘Nuimane ku mpala kua Yehowa ; bualu wakunvua minunganyi yenu ». Pakadi Alona wakula, bana ba ‘Isalele bonso kutangilabo ku luseke lua ku tshipela, ne butumbi bua Nzambi kumueneshibua mu ditutu. » Butumbi ebu bunene bu bualu bupia bupia kudibo buakadi ne tshipatshila tshia kudibo buakadi ne tshipatshila tshia kubaleja patoke ne ke Mose, kadi M’Mutambe Bunene wa mu diulu, wakadi Mulombodi wabo, ne wakadibo ne tshia kutumikila » - Patriarches et Prophètes, p. 266-267c. M’mulayi kayi udi mutuenzela pa bidi bitangila bia kudia bietu lelu ? Filipoi 4 : 19 ; Misambu 36 : 25 M’mushindu kayi utudi mua kuya kufuana bana ba Isalele bakanungana pa bualu ebu bua bia kudia ?« Bantu ba bungi badi bakema bua dipapisha dia mitshima ne minunganyi ya Isalele, ne badi bamba ne bu bikala ne ntuetu katuakadi mua kupanga kuela tuasakidila. Kadi padibo baya kusambakena ne kumue kutontolola, kabena baleja ni ditabuja nansha mene lutulu kutamba Isalele. Bikala bantu aba bakupita mu bikondo bikole, badi bakula bibi bua bantu anyi bua bintu bidi Nzambi mudimu wakubalengeja nawu. Bakuabo, badi majinga onso adibo nawu maya kusankisha kabayi bamanye mua kutekemena mu Nzambi bua matuku atshilualua, ne badi ne kuyumbakana kua bungi kudi anu mu menji bua bupele bunene budi ne bua kufika kudibo, ne kudi bana babo. Bakuabo kabidi, anu kukutangila kua ntatu udiku, ne kudiundisha mapumbisha adi malelela, kabena bamona kabidi malu mimpe menza kudi Bulongolodi bua malu bua Nzambi, bakadi kuikala ne kusakidila. Mapumbisha adibo baya kusambakanawu ne akadi ne bua kubasemeja pa buipi ne Nzambi, Yeye udi nkayandi mushimi wa kunyemena, ne m’biya amu kubasemeja kule Nandi, bualu bidi amu bijula mu mitshima yabo kuelangana kua menji ne kanyinganyinga […]Biakadi bimpe kumbusha dipanga edi dia ditekemena mu Nzambi, didi ditusaka bua tuetu kudibutshila bintu bua majinga etu a mu matuku atshilualua bu bualu budi ne muaba wakumpala mu moyo wetu bu ne disanka didi mu bintu ebi bia pa buloba. Disua dia Nzambi kadiena bua se bantu bandi bikala basunsuke ne tunyinganyinga » - Patriarches et Prophètes, p. 295
a. M’bia kudia bia mushindu kayi biakapesha Yehowa bena Isalele musangu umue, pashishe ngondo mujima ? Ekesode 16 : 11-15 Bua tshinyi Yehowa wakadi musue kumbusha lutatu pa tshiakadi tshitangila bia kudia biakadiye ubapesha ?« Bu bena Isalele bakapeta bia kudia bia buena biakadibo nabi mu Ejipitu, bakadi kuleja nyuma wa kupanga kunvua tshiakadibo babayishe natshi bu mudi bantu ba lelu ne nyuma ewu. Bia kudia bia balume ne bakaji ba mu tshikondo etshi mudi bintu biakadi Mukelenge kayi muanyishile Isalele bua kudia nansha. Diku dia bantu bu mudidi lelu ewu tshidi tshilejelu tshia mushindu wakadi kuikala bana ba Isalele bu Nzambi kayi mubitabujile bua kudia bia kudia ne kulonda bilele bia bena Ejipitu » - The SDA Bible Commentary, vol. 1, p. 1102« Nzala yabo (kulabula) ya kudia kunyanguke mu Ejipitu. Nzambi wakajinga bua kupingaja kudia kuabo mu mushindu muakane ne udi wa bukole bua mubidi wakadi ne bua kubambuluisha bua bobo kuanyisha bimuma biakapeshabo Adama ne Eva mu Edene. Wakadi pa buipi ne kubateka mu Edene muibidi, musoko muimpe muakadibo ne bua kusanka ne bimuma ne ntete ya makulakula biakadiye ne bua kubapesha. Kuangata dipangadika bua kushipa (kumbusha) ndilu udi usaka wakadibo nandi mu Ejipitu ; wakajinga bua bobo kuikala ne bukole bua mubidi, tshikondo tshikalabo ne bua kubuela mu musoko muimpe muakadiye ubalombola, bua bisamba biakadi kabiyi bimanye Nzambi wakenza bualu bua kukema butambe bua bantu bandi. Dina dia Nzambi diakadi ne bua kutumbishibua amu bu bantu bakadi bamumanye bu Nzambi wa mu diulu bikale ne bukole buimpe bua mubidi. » - Idemb. Unvuija manna ne mushindu kayi wakadibo bâlamba (balongolola bua kudia) Ekesode 16: 31; Nomba 11 : 7, 8« Dituku diakadi dilonda mu dinda ‘bakadi bamona panshi mu tshipela bintu, bijengu bu ntete bifuanangane ne mabue a mayi makuluke pa buloba. […] akadi mafuanangane ne ntete ya Coriandre ; akadi matoke’ »Bantu kuâbikila ne ‘Manna’. Mose kubambila ne : ‘M’bidia (diampa) bidi Yehowa munupesha bu tshiakudia »Kubangabo kuangula manna â, kusangana ne akadi bakumbane bua muntu yonso kuâpeta mu tshipiminu tshiandi. « Bakadi bâtua (bâpela) mu tshinu, bâlamba mu luesu, ne baênza mikata (gâteaux) ; « akadi ne muenya wa mukata (gâteaux) musambakaja ne buitshi » - Patriarches et Prophètes, p. 267
4. KUANGULA MANNA Dinayi26/02
a. M’malu kayi a kuenza akajadikilabo bantu bua bidi bitangila kuangula kua manna ? Ekesode 16 : 16-26. M’mu tshinyii mudi kuangula kua manna kuikala kuleja mushinga wa kunemeka kua Nsabatu diambedi ne mikenji kayiyi muanze kufidibua ku Sinayi ?« Tshikondo tshionso tshiakadibo mu tshipela, Bena Isalele ku lumingu lonso bakadi bajadiki ba bishima bisatu bienza bua kuleja tshijila tshia dituku dia kuikisha. Mu dituku disambombo manna akadi akuluka mu bipiminu bibidi; ne mu dituku dia muanda mutekete, kâkadi akuluka; ne dituku adi, akadibo bangula mu dituku disambombo, akadi alamibua, kadi a matuku makuabo akadi abola (anyanguka).“Bionso ebi bidi bileja patoke ne dituku dia kuikisha kadiakadi bu mudi ba bungi bela menji, ne diakafidibua ku Sinayi. Bena Isalele bakumvua tshiakadi mudimu wabo, wakujidila Nsabatu diambedi ne bobo kabayi banji kufika kuakadibo baya. Bakadi benzejibue bua kuangula dituku dionso dia disambombo (Vendredi) bipiminu bibidi bia manna bua dituku dia dikisha kâakadi (manna) akuluka nansha, bakadi nunku ne ngikadilu wa tshijila wa dituku edi.” – Patriarches et Prophètes, 268b. M’mu tshikondo bule munyi muakadibo bangula ku dituku ne dituku manna ? Ekesode 16: 35. Bua tshinyi Nzambi wakumbusha manna kudibo ?“Bana ba Isalele bakadi bavuluka Pasaka mu matuku a ngondo dikumi ne anayi, ku dilolo, mu bipela bia Yeleko. Dituku diakadi dilonda Pasaka, dituku adi mene, bakadi badia mampa kâyi mela luevenyi ne ntete mikanga, biakadi bintu bia mu ditunga. Manna akimana kâyi akuluka kabidi, dituku diakalonda diakadiabo bintu (blé) bia mu musoko; Bana ba Isalele kabakapeta kabidi manna, kadi bakadia, tshidimu atshi, bintu biakapatuka mu buloba bua Kanana.” Bidimu bia bungi mu tshipela biakajika. Isalele kudiata makasa andi mu buloba bulaya.” – Idem, p. 468c. Bua tshinyi tshifuadi tshia manna tshiakadi tshilama mu mushete wa tshipungidi ? Ekesode 16: 32-33; Ebelu 9:4
5. MANNA LELU EWU Ditanu27/02
a. M’manna kayi atudi ne bua kuangata ne kudia lelu ewu ? Yelemiya 15 : 16 ; Yone 6 : 23b. Tudi ne bua kudia misangu bungi munyi ?« [Meyi a Nzambi] adi mikale manna adi makuluke mu diulu bua musuka kudia ne kuikala ne bukole bua mu Nyuma. Mukanda wa Nzambi udi ufila njila wa buimpe ne bubi mu kunvuija patoke tshidi bubi ne tshidi tshijila. Mikenji yandi idi ne moyo tshikondo tshidi moyo wetu muluka ne nshinga ya ngolo, idi mikale dikubibua dietu dimuepele mu diteta ne buteyi » - Conseils aux Educateurs, aux Parents et aux Etudiants, p. 340« Muntu yonso udi ne bua kulua kudi Kilisto ne majinga andi, yonso udi ne bua kuikala ne kutuishibua kuandi ; ne kunvua majinga adi a musuka wandi ne kuyila kudi Kilisto nkayandi.Badishibue ne bidia bia moyo, katuena ne bua kuikala ne nzala ya kukokibua, kudi malu a pa buloba, ne bunene buawu. Bualu buetu bupitshisha bua kutendelela budi bueyemena ku mushindu wa bia kudia bitudi tudia. Bitudi tudia kabiena mua kujikija nzala yetu kashidi. Tudi anu ne bua kudia matuku onso. Bidi bia momumue, tudi ne bua kudia ku dituku dionso Diyi dia Nzambi bua musuka wetu wikala ne moyo. N’kudi badi benza nunku badi Kilisto, ditekemena dia butumbi, Mufuimbi. Kulengulula kubala kua Mukanda wa Nzambi ne kûyila kudi kufikisha ku lufu lua mu nyuma » - Our High Colling, p. 209
Makonka a kuambulula dilesona Disambombo28/02
1. Bana ba Isalele bakadila bintu bia mushindu kayi ? M’mushindu kayi udibio bileja kupanga kua ditabuja ?2. Tshintu-n’pua moyo n’tshinyi pantu ndisangana ku mpala kua ntatu ne malu mabi adi manyanguluke ?3. Tshidi tshienzeka n’tshinyi pandi ndia bia kudia bia mu Ejipitu ne kulonda bilele bia mu Ejipitu ? bua tshinyi ndi ne bua kudienzeja bua kuikala ne bukole bua mubidi ?4. M’mushindu kayi udi dipa dia manna dikala dibueja ngikadilu wa tshijila wa Nsabatu mu menji a bantu ?5. Tshinyi tshidi ne bua kunfikila pandi ndia bidia – moyo ku kuyila kua Diyi ? Bua tshinyi bidi bia mushinga mutambe kundi bua kudia bidia ebi dituku dionso ?